Zeszyty Naukowe Kolegium Gospoda-r2011-t30-s180-199, Efektywność sektora bankowego
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Paweł Kulpaka
Instytut Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych SGH
Sektor inansowy w Polsce wobec kryzysu
Wstęp
Sprawnie funkcjonujący system inansowy jest niezbędnym elementem prawidłowe-
go funkcjonowania gospodarki rynkowej oraz jej rozwoju. Podstawowymi i najważniej-
szymi instytucjami pośredniczącymi w przepływie środków inansowych od kapitało-
dawców do kapitałobiorców są banki. To one dzięki różnorodnym depozytom gromadzą
kapitały od podmiotów dysponujących nadwyżkami inansowymi, aby następnie od-
płatnie udostępnić te środki w formie różnorodnych kredytów podmiotom mającym
pomysły na ich wykorzystanie. W ten sposób banki tworzą podstawowy kanał alokacji
kapitałów, bez którego sprawne funkcjonowanie lub rozwój gospodarki rynkowej byłoby
niemożliwe.
Istotną rolę w alokacji kapitałów odgrywają również rynki papierów wartościowych
wraz z działającymi na nich pośrednikami inansowymi, do których, oprócz wspomnia-
nych powyżej banków komercyjnych, zaliczyć można fundusze inwestycyjne, fundusze
emerytalne, irmy ubezpieczeniowe, maklerskie i wiele innych podmiotów. Sektor ten
tworzy drugi podstawowy kanał alokacji kapitałów w gospodarce rynkowej, dzięki któ-
remu może dokonywać się sprawny, bezpieczny i relatywnie tani przepływ środków i-
nansowych od kapitałodawców do kapitałobiorców.
Wybuch kryzysu na rynku kredytów hipotecznych latem 2007 r. w USA doprowadził
w kolejnych miesiącach do ogólnoświatowego kryzysu inansowego, skutkującego nie-
spotykanymi perturbacjami na krajowych i międzynarodowych rynkach inansowych
świata. Realne sektory gospodarki w wielu państwach bardzo szybko zaczęły odczu-
wać negatywne następstwa zaburzeń w procesach alokacji kapitałów. Doprowadziło to
w wielu krajach do najgłębszej recesji gospodarczej od czasów wielkiego kryzysu z lat
trzydziestych XX wieku. W rezultacie nastąpił niespotykany wzrost interwencjonizmu
państwowego, przejawiający się między innymi wielomiliardowymi pakietami służący-
mi do ratowania prywatnych instytucji inansowych zagrożonych bankructwem oraz
do stabilizowania gospodarki i utrzymywania zagrożonych miejsc pracy. W wyniku tej
polityki gospodarczej w wielu krajach na ogromną skalę wzrosły deicyty budżetowe,
skutkując gwałtownym zwiększaniem się poziomu długu publicznego. Choć Polska jak
Sektor inansowy w Polsce wobec kryzysu
181
dotąd zdołała uniknąć recesji gospodarczej oraz „konieczności” ratowania instytucji
inansowych z pieniędzy wszystkich podatników, głęboko odczuwa zarówno w sferze
inansowej, jak i realnej skutki kryzysu za granicą.
Celem niniejszego opracowania jest cząstkowa analiza wpływu światowego kryzysu
na sektor inansowy w Polsce i skupia się na branży banków komercyjnych oraz otwar-
tych funduszy emerytalnych, prowadzących działalność gospodarczą w kraju. Na po-
czątku zanalizowano wpływ światowego kryzysu inansowego na sektor banków komer-
cyjnych działających w Polsce. W drugiej części pracy skupiono się na sektorze otwartych
funduszy emerytalnych. Najważniejsze wnioski z analizy zawarto w zakończeniu.
Praca powstała głównie na podstawie danych źródłowych pochodzących: z Narodo-
wego Banku Polskiego, Komisji Nadzoru Finansowego, Izby Zarządzającej Aktywami
i Funduszami, spółki Analizy Online, zajmującej się monitorowaniem krajowego ryn-
ku inansowego, oraz Głównego Urzędu Statystycznego i jest wynikiem zainteresowań
zawodowych i naukowych autora. Wszelkie obliczenia zostały wykonane samodzielnie
z wykorzystaniem arkusza kalkulacyjnego Excel.
Sektor banków komercyjnych
System bankowy w Polsce był stabilny zarówno przed wybuchem kryzysu inan-
sowego w USA latem 2007 r., jak i w trakcie jego trwania i rozprzestrzeniania się na
inne państwa. W Polsce w ostatnich latach nie doszło do bankructwa żadnego banku.
Nie zaistniała również konieczność udzielania wsparcia z budżetu państwa sektorowi
banków komercyjnych w jakiejkolwiek formie. Pod tym względem korzystnie odróżnia
to sytuację w polskim systemie bankowym od realiów, które zaistniały w wielu innych
krajach o gospodarce rynkowej. Zanalizujmy teraz szczegółowo, na podstawie danych
miesięcznych z okresu 2006–czerwiec 2010, wartość depozytów i kredytów przyjętych
bądź udzielonych rezydentom w naszym kraju.
W roku 2006 wartość zgromadzonych depozytów w polskim systemie bankowym
(tabela 1) znacząco wzrosła. Depozyty sektora nieinansowego zwiększyły się o ponad
46 mld zł. Złożył się na to głównie wzrost wartości depozytów przedsiębiorstw o pra-
wie 26 mld zł oraz wzrost depozytów ludności o ponad 19 mld zł. Największy wzrost
wartości depozytów odnotowano w grudniu 2006 r., kiedy to ich wartość zwiększyła się
o ponad 16 mld zł (o 4,49 %) w stosunku do poprzedniego miesiąca.
Te wzrostowe tendencje utrzymały się również w roku 2007 (tabela 2). Depozyty
rezydentów sektora nieinansowego zwiększyły się ogółem o 43,5 mld zł. Odwrotnie niż
w poprzednim roku szybciej rosły depozyty ludności, zwiększając się aż o 24,5 mld zł,
niż przedsiębiorstw, które odnotowały wzrost o 17,8 mld zł. Analogicznie do poprzed-
niego roku najszybszy wzrost wartości depozytów wystąpił w grudniu, kiedy to ich war-
tość zwiększyła się o 13,6 mld zł.
182
Materiały i opracowania
TAbElA 1.
Zobowiązania monetarnych instytucji inansowych wobec rezydentów polskich
w 2006 r. (depozyty i inne zobowiązania w mln zł)
Depozyty
gospodarstw
domowych
Depozyty
całego sektora
nieinansowego
Procentowa
miesięczna zmiana
wartości depozytów
Depozyty
przedsiębiorstw
Miesiąc
Styczeń
Luty
Marzec
Kwiecień
Maj
Czerwiec
Lipiec
Sierpień
Wrzesień
Październik
Listopad
Grudzień
222 920,6
223 938,0
227 174,5
225 932,5
226 565,3
231 441,8
231 222,6
233 299,7
234 968,8
235 099,1
234 193,4
242 627,9
96 951,3
97 677,4
97 855,1
98 472,1
104 811,5
105 655,8
106 722,8
109 895,0
112 209,6
115 037,7
118 146,9
126 516,7
329 833,1
331 606,1
335 221,9
334 856,9
341 845,4
347 784,4
348 862,3
354 161,6
358 263,2
361 451,4
363 627,1
379 947,6
–1,20
0,54
1,09
–0,11
2,09
1,74
0,31
1,52
1,16
0,89
0,60
4,49
Zmiana roczna
19 358,5
25 940,0
46 103,0
—
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych NBP: www.nbp.pl.
TAbElA 2.
Zobowiązania monetarnych instytucji inansowych wobec rezydentów polskich
w 2007 r. (depozyty i inne zobowiązania w mln zł)
Depozyty
gospodarstw
domowych
Depozyty
całego sektora
nieinansowego
Procentowa
miesięczna zmiana
wartości depozytów
Depozyty
przedsiębiorstw
Miesiąc
Styczeń
Luty
Marzec
Kwiecień
Maj
Czerwiec
Lipiec
Sierpień
Wrzesień
Październik
Listopad
Grudzień
246 234,2
248 854,0
247 429,3
245 193,3
242 682,2
243 217,5
243 983,3
249 563,5
251 147,3
251 425,3
256 454,9
267 182,1
125 487,8
127 506,3
126 744,0
128 114,5
130 546,0
130 240,9
132 180,4
135 080,4
133 544,8
137 132,1
141 036,1
144 266,9
382 834,2
387 579,6
385 478,0
384 912,5
384 971,5
385 424,5
388 405,5
397 001,3
397 062,3
401 036,8
409 933,1
423 493,2
0,76
1,24
–0,54
–0,15
0,02
0,12
0,77
2,21
0,02
1,00
2,22
3,31
Zmiana roczna
24 554,2
17 750,2
43 545,6
—
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych NBP: www.nbp.pl.
Sektor inansowy w Polsce wobec kryzysu
183
W roku 2008, kiedy to perturbacje na rynkach inansowych osiągnęły jesienią swo-
je apogeum, wartość depozytów rezydentów sektora nieinansowego w Polsce wzrosła
o rekordowe 78 mld zł (tabela 3). Złożył się na to głównie wzrost wartości depozytów
ludności o ponad 69 mld zł i znacząco mniejszy wzrost wartości depozytów przedsię-
biorstw o 6,7 mld zł. Najszybszy wzrost wartości depozytów ponownie wystąpił w końcu
roku, kiedy to ich wartość zwiększyła się 22,6 mld zł w grudniu. Jedną z przyczyn tak
znaczącego wzrostu wartości depozytów sektora nieinansowego w tym kryzysowym
roku było wygrywanie konkurencji o nadwyżki inansowe ludności przez sektor banków
komercyjnych z innymi pośrednikami inansowymi, w tym zwłaszcza funduszami in-
westycyjnymi oraz samodzielnym inwestowaniem w papiery wartościowe, co nastąpiło
w obliczu głębokiej dekoniunktury na krajowych i zagranicznych rynkach giełdowych.
TAbElA 3.
Zobowiązania monetarnych instytucji inansowych wobec rezydentów polskich
w 2008 r. (depozyty i inne zobowiązania w mln zł)
Depozyty
gospodarstw
domowych
Depozyty
całego sektora
nieinansowego
Procentowa
miesięczna zmiana
wartości depozytów
Depozyty
przedsiębiorstw
Miesiąc
Styczeń
Luty
Marzec
Kwiecień
Maj
Czerwiec
Lipiec
Sierpień
Wrzesień
Październik
Listopad
Grudzień
279 797,4
285 477,5
289 554,4
289 962,9
292 241,9
297 009,6
302 921,7
307 555,6
310 165,4
311 968,8
319 406,1
336 680,0
139 677,0
137 672,3
134 459,1
138 256,9
138 278,5
139 066,4
141 613,3
139 535,9
143 367,7
143 530,8
145 358,9
150 935,4
431 632,0
435 560,7
436 589,2
441 411,3
443 791,4
449 708,2
458 467,6
461 049,4
467 677,2
469 744,6
479 142,5
501 731,2
1,92
0,91
0,24
1,10
0,54
1,33
1,95
0,56
1,44
0,44
2,00
4,71
Zmiana roczna
69 497,9
6 668,5
78 238,0
—
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NBP: www.nbp.pl.
Znaczący wzrost wartości depozytów rezydentów sektora nieinansowego utrzymał się
również w 2009 r., kiedy to ich wartość zwiększyła się o 66,6 mld zł (tabela 4). Depozyty
gospodarstw domowych odnotowały wzrost o prawie 51 mld zł, podczas gdy wartość de-
pozytów przedsiębiorstw zwiększyła się o 15,5 mld zł. Tradycyjnie już największy wzrost
wartości depozytów wystąpił w grudniu, kiedy to ich wielkość zwiększyła się o 22,9 mld zł.
W pierwszej połowie 2010 r. wzrostowe tendencje wartości depozytów utrzymywa-
nych przez rezydentów polskich w krajowych instytucjach monetarnych utrzymywały
się na podobnym poziomie, czego potwierdzeniem są dane zaprezentowane w tabeli 5.
184
Materiały i opracowania
TAbElA 4.
Zobowiązania monetarnych instytucji inansowych wobec rezydentów polskich
w 2009 r. (depozyty i inne zobowiązania w mln zł)
Depozyty
gospodarstw
domowych
Depozyty
całego sektora
nieinansowego
Procentowa
miesięczna zmiana
wartości depozytów
Depozyty
przedsiębiorstw
Miesiąc
Styczeń
Luty
Marzec
Kwiecień
Maj
Czerwiec
Lipiec
Sierpień
Wrzesień
Październik
Listopad
Grudzień
346 604,5
356 286,3
361 534,9
362 457,7
364 747,1
369 208,8
370 146,7
369 839,7
371 003,6
371 341,3
374 572,7
387 604,3
146 745,7
144 514,7
144 719,5
138 929,1
142 817,6
150 067,8
146 683,5
144 109,5
148 812,2
149 040,8
155 851,5
166 457,8
507 383,5
514 923,5
520 352,5
515 483,3
521 952,2
533 722,2
531 563,4
528 912,2
534 828,3
535 566,9
545 428,7
568 324,7
1,13
1,49
1,05
–0,94
1,25
2,26
–0,40
–0,50
1,12
0,14
1,84
4,20
Zmiana roczna
50 924,2
15 522,4
66 593,5
—
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych NBP: www.nbp.pl.
TAbElA 5.
Zobowiązania monetarnych instytucji inansowych wobec rezydentów polskich
w pierwszej połowie 2010 r. (depozyty i inne zobowiązania w mln zł)
Depozyty
gospodarstw
domowych
Depozyty
całego sektora
nieinansowego
Procentowa
miesięczna zmiana
wartości depozytów
Depozyty
przedsiębiorstw
Miesiąc
Styczeń
391 345,9
155 520,4
561 159,7
–1,26
Luty
396 402,3
155 087,3
565 920,5
0,85
Marzec
395 595,4
159 167,5
569 364,3
0,61
Kwiecień
394 819,4
157 079,0
566 814,9
–0,45
Maj
398 564,2
163 733,3
577 385,8
1,86
Czerwiec
403 584,7
169 297,0
587 997,3
1,84
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych NBP: www.nbp.pl.
Analiza wartości udzielonych kredytów rezydentom polskim przez krajowe mone-
tarne instytucje inansowe dowodzi bardzo szybkiego i gwałtownego tempa zadłuża-
nia się wielu podmiotów, a szczególnie gospodarstw domowych, i jest związane przede
wszystkim z zaciąganiem wieloletnich kredytów hipotecznych na cele mieszkaniowe.
Stawia to otwarte pytanie o trwałość i źródła wzrostu gospodarczego w Polsce oraz o to,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]