Zaburzenia lewopółkulowe ZA, Zespół Aspergera
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Marta Korendo
Katedra Logopedii i Lingwistyki Edukacyjnej
Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie
Źródło: Zagadnienia Mowy i Myślenia, red. M. Michalik i A. Siudak, seria: Nowa Logopedia,
tom 1, Kraków 2010
Zaburzenia lewopółkulowe u dzieci z zespołem Aspergera
Streszczenie
Autorka przedstawia objawy uszkodzeń strukturalnych i funkcjonalnych lewej półkuli mózgu.
Omawia skutki tych uszkodzeń w zachowaniach językowych, a w konsekwencji także społecznych i
emocjonalnych dzieci z zespołem Aspergera. Wykazuje skutki tych dysfunkcji dla rozwoju
poznawczego. Wiedza na temat istoty zachowań i reakcji dzieci ze spektrum autyzmu pozwala
konstruować skuteczne programy terapeutyczne i przygotowywać dzieci do prawidłowego
funkcjonowania w szkole oraz w społeczeństwie.
Wczesne problemy z funkcjonowaniem lewej półkuli mózgu obserwujemy w wielu
zaburzeniach rozwojowych, w tym także w zespole Aspergera. Przyczyny
tych trudności nie
zostały jeszcze do końca zbadane, ale dotychczasowe doniesienia badawcze wskazują, że
jednym z powodów zaburzeń ze spektrum autyzmu może być zarówno uszkodzenie struktury,
jak i funkcji mózgu. Bez względu na przyczyny, dysfunkcje lewej półkuli mózgu zawsze
prowadzą do problemów z odbiorem i tworzeniem przekazów językowych. Brak prawidłowo
działających mechanizmów lewopółkulowych należy jednak widzieć w szerszym kontekście
trudności poznawczych i sposobów działania. Zaburzenia sekwencyjności – podstawowego
programu przetwarzania bodźców przez lewą półkulę mózgu – dotyka każdej sfery
funkcjonowania dziecka, która wymaga sprawności porządkowania „po kolei”. Jedną z tych
sfer może być ruch – zaburzenia sekwencji ruchowych mogą w konsekwencji powodować:
opóźnienie rozwoju motorycznego dotyczące praksji oralnej oraz małej i dużej
motoryki. Opóźnienia te obserwujemy podczas rozwoju dziecka na wczesnych
etapach życia (problemy z nauką chodzenia, posługiwaniem się narzędziami,
koordynacją ruchową), ale utrzymują się często na dalszych etapach, objawiając się
1
obniżoną sprawnością ruchową. Najczęściej w przypadku zespołu Aspergera mamy do
czynienia z nieprawidłowym rozwojem manualnym, co jest jednym z powodów
niechęci dzieci do rysowania, a w wieku szkolnym – do pisania. Proces budowania
sprawności manualnej dziecka z zespołem Aspergera jest długotrwały, dlatego
ćwiczenia doskonalące tę umiejętność trzeba wykonywać systematycznie od początku
terapii.
problemy z czynnościami samoobsługowymi wynikają z trudności z sekwencyjnym
ich ułożeniem. Ma to zwykle ścisły związek z koniecznością wykonania (powtórzenia)
sekwencji ruchów. Z tego powodu dzieci z zespołem Aspergera przez długi czas
wykazują opóźnienia w zakresie samoobsługi, co dodatkowo zwiększa ich
niesamodzielność.
trudności z jazdą na rowerze – jest to czynność diagnostyczna ze względu na
popularność tej formy aktywności u dzieci. Prawie każdy trzylatek posiada rowerek i
jest zachęcany, aby z niego korzystać. Z tego powodu łatwo zaobserwować posiadane
przez dziecko dysfunkcje sekwencyjne i koordynacyjne w zakresie ruchowym oraz
sposoby reagowania na propozycję tej zabawy. Dzieci z zespołem Aspergera bardzo
często odmawiają radykalnie podjęcia takich prób, a sposób ich reakcji jest odmienny
niż np. w dysleksji, gdzie dzieci często próbują jeździć, ale robią to zwykle
nieporadnie.
kłopoty z naśladowaniem sekwencji
ruchów
(niechęć do rysowania) – lewopółkulowe
kłopoty z zachowaniem odpowiedniej kolejności dotyczą wszelkich
ruchów
, które
warunkują wykonywanie czynności złożonych. Do takich należą także
ruchy
manualne, odpowiadające za precyzyjne wykonanie czynności typu rysowanie,
pisanie, wycinanie, lepienie. Reakcje dzieci z zespołem Aspergera są zwykle
impulsywne, a formy protestu radykalne. Zdecydowanie unikają zadań, które
sprawiają im trudności.
problemy z artykulacją – sekwencyjność
ruchów
jest ważną składową poprawnej
artykulacji. Sprawność praksji oralnej w zakresie następstwa
ruchów
wyznacza
poziom prawidłowej wymowy, a brak tej sprawności może powodować opóźnienia
rozwoju języka lub pojawianie się wad wymowy.
2
Kolejną sferą zależną od sprawności sekwencyjnych jest słuch – zaburzenia sekwencji
słuchowych mogą być przyczyną:
opóźnień rozwoju mowy – do problemu tego mogą przyczynić się kłopoty zarówno z
identyfikacją, różnicowaniem i zapamiętywaniem dźwięków mowy (np. kiedy język
mówiony przetwarzany jest przez struktury prawej półkuli mózgu), jak i linearnym
uporządkowaniem elementów języka odbieranych drogą słuchową. Jako
konsekwencję tych zaburzeń możemy obserwować nieprawidłowe kształtowanie się
systemu fonetyczno-fonologicznego (także pozanormatywne realizacje dźwięków
mowy), trudności z budowaniem wyrazów z sylab, kłopoty z tworzeniem zdań,
zarówno w zakresie prawidłowości składniowych, jak i fleksyjnych.
wad wymowy – ich powody zostały omówione powyżej.
trudności ze słuchaniem i rozumieniem mowy – zarówno tekstu mówionego, jak i
czytanego. Rozumienie języka zależy m.in. od umiejętności linearnego
uporządkowania elementów językowych. W przypadku zaburzeń lewopółkulowych
kolejność odbioru nie zawsze jest tożsama z kolejnością nadawania. Powoduje to brak
rozumienia zarówno tekstu czytanego, który ze względu na swoją odmienność
gramatyczną i leksykalną od mowy, jest w odbiorze bardzo trudny, jak i dłuższych,
złożonych wypowiedzi ustnych.
rozumienie z konsytuacji i kontekstu – posiadające intencję komunikacji dzieci z
zespołem Aspergera mają także intuicyjną potrzebę rozumienia kierowanych do nich
komunikatów. Aby tę potrzebę sobie zapewnić, w sytuacji braku odpowiednich
kompetencji językowych, sięgają po mechanizmy kompensacyjne, m.in. po
rozumienie z kontekstu i konsytuacji. Mechanizmy te powodują przekonanie
rodziców, że dziecko rozumie przekazy słowne – skoro proszone o buty, podaje je, a
na polecenie wrzucania klocków do pudełka reaguje poprawnie. Uwadze opiekunów
umykają jednak gesty i kontekst (wskazanie palcem, wypowiadanie polecenia z
jednoczesnym rozpoczynaniem czynności lub w miejscu jednoznacznie wskazującym
na jej charakter).
Trzecią sferą zaburzoną na skutek uszkodzeń lewej półkuli mózgu jest spostrzeganie
wzrokowe. Nieprawidłowości analizy i syntezy sekwencji wzrokowych mogą powodować:
3
trudności z rozumieniem treści obrazków – dotyczy to zarówno obrazków
przedstawiających przedmioty, ale przede wszystkim – sytuacje. Problem wynika
głównie z dominacji procesów analitycznych – z całego obrazka dziecko potrafi
spostrzec jedynie jeden drobny element i na nim skupić uwagę. W przypadku
obrazków sytuacyjnych, dzieci z zespołem Aspergera nie potrafią ujmować relacji
elementów na obrazkach, stąd nie dokonują właściwej syntezy przedstawionej treści.
kłopoty z
rozumieniem
znaczenia symbolicznego – trudności te wynikają przede
wszystkim z deficytów językowych. Dzieci z zespołem Aspergera cechuje często
dosłowne
rozumienie
słów oraz zdań. Nie jest więc zwykle możliwe nazywanie
czegoś inaczej, niż dziecko to widzi (klocek nie może być stolikiem, pisak nie może
być walcem), albo odczytywanie znaczeń przenośnych, symbolicznych. Dotyczy to
także symbolicznego przedstawienia graficznego materiału tematycznego.
problemy z ujęciem relacji na obrazku (składanie z części, historyjki obrazkowe) –
zaburzenia funkcjonowania lewej półkuli w konsekwencji prowadzą do zaburzeń
rozumienia relacji. Podczas układania całości z części dziecko musi dostrzec
wzajemny układ elementów, a nie spostrzegać, globalnie, całościowo, jednostkowo.
Podobne umiejętności konieczne są podczas odkrywania zależności w historyjkach
obrazkowych. Problemy z zauważaniem relacji oznaczają kłopoty ze spostrzeganiem
wzajemnych powiązań, zależności. Bez tej umiejętności świat może jawić się jako
zbiór odrębnych, jednostkowych elementów, bez reguł i porządku.
problemy z nauką czytania – zwykle dzieci z zespołem Aspergera uczą się czytać
szybko. Znane jest nawet zjawisko hiperleksji, kiedy technika czytania znacznie
wyprzedza rozumienie tekstów. Niekiedy jednak trudności z nauką czytania
spowodowane są opóźnionymi umiejętnościami symbolizacji oraz trudnościami w
ustalaniu relacji. W takich sytuacjach dochodzi do zaburzeń nabywania zarówno
techniki czytania, jak i rozumienia treści.
problemy z nauką pisania – obniżony poziom umiejętności manualnych przyczynia się
do niechęci dzieci z zespołem Aspergera do zadań typu rysowanie i pisanie. Przyczyny
tego faktu leżą także w odmiennym postrzeganiu wzrokowym, w przewadze
wzrokowych procesów analitycznych nad syntezą. Problem ten musi znaleźć się pod
ścisłą kontrolą terapeuty, ponieważ proces wypracowywania u dziecka z zespołem
4
Aspergera umiejętności manualnych jest długotrwały, a wypracowanie gotowości do
nauki pisania wymaga ze strony dziecka wielu żmudnych ćwiczeń.
trudności z linearnym uporządkowaniem znaków – zaburzenia sekwencyjności lewej
półkuli mózgu często ujawniają się poprzez trudności w linearnym porządkowaniu,
m.in. znaków. Podobnie jak dzieci dyslektyczne, dzieci z zespołem Aspergera mogą
dokonywać przestawień oraz odwróceń liter, sylab, wyrazów, czy też dłuższych
fragmentów tekstu.
Trudności z sekwencyjnym opracowywaniem materiału dotyczą również wyższych
struktur językowych, np. informacji. W związku z tym obserwujemy u charakteryzowanych
dzieci także:
trudności z porządkowaniem czasowym: przedtem/teraz/potem; na początku/na końcu
– objawiają się one przede wszystkim na poziomie organizacji informacji czasowych.
Brak linearnego uporządkowania wydarzeń skutkuje zamykaniem się dzieci w
teraźniejszości, w obszarze „tu i teraz”. W tej sytuacji dzieciom tym trudno jest
budować prawdziwy obraz otaczającego je świata, w którym poszczególne
wydarzenia tworzą ciąg czasowy oraz uporządkowany zbiór doświadczeń,
pozwalających tworzyć reguły, m.in. społeczne.
kłopoty z opanowaniem językowego opisu relacji przestrzennych (przyimków) –
wpisują się konsekwentnie w zbiór trudności z zauważaniem i opisywaniem relacji.
Przestrzeń jest tylko jednym z wymiarów, w którym relacje warunkują prawidłowe
poznanie. Bardzo trudne są dla osób z zaburzeniami lewopółkulowymi relacje
czasowe, ponieważ wymagają pierwotnego linearnego uporządkowania zdarzeń.
problemy z myśleniem przyczynowo-skutkowym – występują bardzo często,
podobnie jak rozumienie i nazywanie relacji czasowych, są wynikiem trudności z
linearnym porządkowaniem zdarzeń. Ustalenie przyczyny i skutku jest możliwe
wówczas, kiedy wiadomo, co było najpierw, a co potem.
brak rozumienia poleceń wieloczłonowych – jak wiele poprzednich trudności
wynikają także z zaburzeń sekwencyjności. Wieloczłonowe polecenia wymagają
umiejętności ułożenia (zaplanowania) poszczególnych działań w odpowiedniej
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]