Znani torunianie i wielcy w Toruniu, TORUŃ - moje miasto
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Znani torunianie i wielcy w Toruniu
Samuel Thomas Sömmerring
(1755-1830) - najwybitniejszy anatom, lekarz, fizjolog przełomu XVIII i XIX wieku, od 1774 roku
przebywał głównie w Niemczech. Główne jego dzieło - 5-tomowy podręcznik anatomii ciała
ludzkiego. W 1791 roku odkrył tzw. żółtą plamkę. W 1810 roku skonstruował telegraf galwaniczny.
Urodził się w kamienicy przy Rynku Staromiejskim 33.
Sömmerring był synem lekarza miejskiego, Johanna Thomasa i Reginy z domu Geret - córki
pastora. Ukończył toruńskie
Gimnazjum Akademickie
i w wieku 19 lat wybrał się na studia
medyczne do
Getyngi
, gdzie po czterech latach otrzymał dyplom doktora medycyny na podstawie
rozprawy na temat anatomii mózgu ludzkiego. Praca ta przyniosła mu rosnące uznanie w świecie
naukowym. Dwa egzemplarze z dedykacją autorską (jeden dla
biblioteki
gimnazjalnej) znajdują się
w Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu.
Po studiach odbył podróż naukową do Holandii i Anglii, gdzie poznał m.in. Georga Forstera,
przyszłego wybitnego pisarza. W wieku 25 lat został wykładowcą anatomii i chirurgii w Collegium
Carolinum w Kassel, a po pięciu latach przeniósł się do Moguncji, gdzie wykładał anatomię i
fizjologię na miejscowym uniwersytecie. Tam też, poczynając od 1791 roku, zaczął wydawać swe
główne dzieło - 5-tomowy podręcznik anatomii ciała ludzkiego. W tymże roku odkrył tzw. żółtą
plamkę - część siatkówki oka zbudowaną z elementów światłoczułych.
Zakres zainteresowań i pasji badawczych Sömmerringa był bardzo rozległy.
Sömmerring jako pierwszy wskazał na różnice między budową kośćca kobiety i mężczyzny. Uważa
się, że to właśnie Sömmerring po raz pierwszy w 1795 roku zwrócił uwagę na związek pomiędzy
paleniem tytoniu a częstym powstawaniem raka dolnej wargi u palaczy fajek. W tym samym roku
publicznie wypowiedział swoje wątpliwości na temat kary śmierci przez ścięcie gilotyną; uważał,
że głowa jeszcze chwilę po śmierci żyje i odczuwa cierpienie.
W 1796 roku w Królewcu Sömmerring opublikował głośną książkę pt. "O organie duszy", w której
twierdził, że siedzibą duszy jest mózg. Po tej publikacji otrzymał liczne oferty objęcia posad
renomowanych uniwersytetów. Przeniósł się jednak w 1805 roku do Monachium, do Bawarskiej
Akademii Nauk. Tutaj zajął się bliżej fizyką i peleontologią.
Pracował m.in. nad skonstruowaniem telegrafu galwanicznego. Działanie urządzenia polegało na
tym, że bateria połączona była 26 drutami (tyle, ile liter) z pojemnikiem z kwasem. Osoba
przesyłająca wiadomość zamykała obwód odpowiadający danej literze. W pojemniku odbiorcy na
elektrodzie tejże litery rozpoczynała się elektroliza i pojawiały się pęcherzyki gazu. Pierwszą taką
korespondecję przeprowadzono w Monachium na odległość 3 km. Projekt ten był z całą pewnością
nowatorski, jednak nie mógł być stosowany na duże odległości ze względu na problemy związane z
izolacją przewodów.
W 1820 roku wrócił do Frankfurtu nad Menem, gdzie aż do śmierci zajmował się porównywaniem
anatomii zwierząt kopalnych i obserwacją plam na słońcu. Nie zapomniał o rodzinnym mieście - w
1827 roku podarował swojej szkole zestaw przyrządów fizycznych, książki i akwarele; część z tych
zbiorów przechowywana jest do dziś w Książnicy Kopernikańskiej.
Więcej:
Wybitni ludzie dawnego Torunia
, red. M. Biskup, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Prace
popularnonaukowe nr 39, PWN, Warszawa, Poznań, Toruń 1982
Samuel Bogumił Linde
(1771-1847) - twórca pierwszego 6-tomowego Słownika Języka Polskiego o charakterze
historycznym. Urodził się w nieistniejącej już kamienicy przy ul. Małe Garbary 2.
Linde urodził się w nieistniejącej dziś kamienicy przy ul. Małe Garbary 2. Dziś w tym miejscu stoi
XIX-wieczny budynek, na którym umieszczono tablicę pamiątkową jemu poświęconą. Linde ma
także swój
pomnik
stojący od 1976 roku przed gmachem Książnicy Kopernikańskiej przy ul.
Słowackiego. Poza tym jego imię nosi jedna z ulic na
Bydgoskim Przedmieściu
, III Liceum
Ogólnokształcące, a także Nagroda Literacka Miast Partnerskich Torunia i
Getyngi
przyznawana
litearatom w czasie
Toruńskiego Festiwalu Książki
odbywającego się corocznie w listopadzie.
Samuel Bogumił Linde był twórcą pierwszego, 6-tomowego Słownika Języka Polskiego o
charakterze historycznym, zawierającego 60 tysięcy haseł z zestawu druków i języka potocznego.
To wybitne osiągnięcie nauki polskiej doby oświecenia po raz pierwszy zostało opublikowane w
latach 1807-1814.
Linde studiował teologię, filozofię i języki orientalne na uniwersytecie w Lipsku, gdzie w 1791
roku został lektorem języka polskiego. Jako zaufany człowiek, bibliotekarz i współpracownik w
latach 1795-1803 zajmował się gromadzeniem zbiorów bibliotek Józefa Maksymiliana
Ossolińskiego, co pozwala uznać go za współtwórcę jednej z najznakomitszych polskich bibliotek -
Ossolineum. W 1804 roku przyjął rektorat utworzonego Liceum Warszawskiego. Działalność
publiczna Lindego miała charakter polityczny, oświatowy, naukowy i bibliofilski. Był m.in.
członkiem Izby Edukacyjnej kierującej sprawami oświaty Księstwa Warszawskiego, radcą Komisji
Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, jednym z organizatorów i pierwszych
wykładowców Uniwersytetu Warszawskiego. Jego działalność naukowa i wydawnicza
koncentrowała się wokół prac o charakterze słownikowym, bibliograficznym oraz z zakresu
językoznawstwa, dziejów piśmiennictwa i przekładów. W 1844 roku otrzymał tytuł Honorowego
Obywatela Miasta Torunia.
Więcej:
Piskorska H.:
Linde z Torunia
, Toruń 1960
Salmonowicz S.:
Obrońcy i miłośnicy języka polskiego w Toruniu XVI-XVIII w.
, Książnica Miejska,
Toruń 1979
Samuel Bogumił Linde twórca pierwszego słownika języka polskiego
, Prace Książnicy Miejskiej,
Toruń 1977
Fryderyk Skarbek
(1792-1866) - ekonomista, publicysta, pisarz, współautor głośnych felietonów satyrycznych;
czołowy przedstawiciel polskiej myśli ekonomicznej w okresie Królestwa Polskiego, profesor
Uniwersytetu Warszawskiego. Ojciec chrzestny Fryderyka Chopina.
Urodził się przy ul. Mostowej 14 (patrz:
Pałac Fengera
), co upamiętnia stosowna tablica
pamiątkowa. W Toruniu spędził pierwsze 6 lat życia w domu dziadka; po jego śmierci zamieszkał w
Izbicy Kujawskiej u swego ojca. Wstępny okres edukacji odbywał pod kierunkiem Mikołaja
Chopina (ojca Fryderyka Chopina, którego był ojcem chrzestnym; sam Fryderyk przebywał także w
Toruniu), a w 1805 roku wstąpił do Liceum Warszawskiego, kierowanego przez torunianina
Samuela Bogumiła Lindego (patrz wyżej), któremu pomagał w pracach nad Słownikiem Języka
Polskiego. W latach 1809-1811 studiował w Paryżu języki obce, prawo karne, literaturę, a także
chemię. Po powrocie do kraju rozpoczął karierę urzędniczą, uprawiał działalność publicystyczną,
pracował jako profesor na Uniwersytecie Warszawskim wykładając ekonomię polityczną.
Opublikowana i pozostawiona w rękopisie spuścizna intelektualna Skarbka jest ogromna i
wszechstronna. Jedną z jego głównych zasług jest przeniesienie na grunt polski i samodzielne
rozwijanie zasad ekonomii. Jego największe dzieło naukowe to Ogólne Zasady Gospodarstwa
Narodowego.
Jego imię nosi plac obok
dworca Toruń Wschodni
.
Więcej:
Bartoszewicz A.:
Toruń w życiu i twórczości Fryderyka Skarbka
, Rocznik Toruński, t. 1, Toruń 1966
Paweł Guldeniusz
(1588-1658) - wybitny aptekarz toruński, nadworny aptekarz króla Władysława IV Wazy i Jana
Kazimierza. Autor pierwszego polsko-niemiecko-łacińskiego farmaceutycznego słownika
zawierającego m.in. opisy ówczesnych leków i chorób oraz podręcznika dydaktycznego (1641 r.).
Guldeniusz urodził się w Królewcu w Prusach Książęcych, praktykę aptekarską rozpoczął w
Wilnie, potem kontynuował w Gdańsku, Toruniu i Berlinie. Po studiach w Wittenberdze wrócił do
Torunia, gdzie w 1623 roku nabył aptekę na ul. Szczytnej. Jako aptekarz królewski brał udział ze
swoją apteką polową w wyprawie wojennej Władysława IV pod Smoleńsk w 1634 roku. Od 1640
roku serwitor królewski. Jako jeden z dwóch aptekarzy w Polsce posiadał oficjalne zezwolenie na
przyrządzanie uniwersalnego leku - driakwi. Gdy w 1629 roku wybuchła w Toruniu zaraza,
opracował specjalną receptę tego leku, którą ogłosił drukiem w postaci tabeli "Andromachi Senioris
Theriaca in Usum..." (Toruń 1630 r.).
Jego syn, Paweł Guldeniusz junior również był aptekarzem.
Więcej:
Głowacki W. W.:
Pierwszy polski słownik farmaceutyczny i jego autor - Paweł Guldeniusz
,
Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, R 57, z. 1, Toruń 1953,
Mameła Z.:
Paweł Guldeniusz - aptekarz toruński w świetle nieznanych dokumentów
, Framacja
Polska, t. 37, nr 3, Warszawa 1981
Mameła Z.:
Poczet lekarzy i aptekarzy dawnego Torunia
, ROSiOŚK, Toruń 1998
Bartholomäus Strobel
(1591-1647) - malarz manierystyczno-barokowy, serwitor cesarzy Macieja i Ferdynanda II, malarz
nadworny króla Władysława IV Wazy; stworzył najwięcej portretów króla i na najlepszym
poziomie artystycznym. Pracował we Wrocławiu (gdzie się urodził), Gdańsku, Elblągu i Toruniu -
wpływ malarstwa pomorskiego. W twórczości widoczne również wpływy artystów z kręgu dworu
Rudolfa II w Pradze. Malował obrazy religijne i wnikliwie charakteryzowane portrety. Do scen
religijnych wprowadzał współczesne postacie.
Na zdjęciu niżej: obraz Strobla
Koronacja Madonny
, olej na płótnie w kościele w Radzyniu Chełmińskim. Kliknij aby powiększyć.
Strobel osiedlił się w Toruniu w 1638 roku i tu realizował wiele dzieł dla kościołów we
Włocławku
,
Pelplinie,
Radzyniu Chełmińskim
,
Koronowie
. Wywarł niewątpliwie duży wpływ na toruńskich
malarzy zrzeszonych w cechu malarskim, co daje się zauważyć wśród wielu obrazów tego okresu.
W Toruniu jego pędzla są obrazy w 2 kościołach: w
Katedrze św.św. Janów
(w kaplicy św.
Stanisława Kostki) obraz ołtarzowy, przedstawiający Madonnę z Dzieciątkiem i św. Stanisławem
Kostką oraz prawdopodobnie jego autorstwa jest też obraz przedstawiający Matkę Boską z
Dzieciątkiem adorowaną przez św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelistę (na zachodniej ścianie
nawy południowej), i w
Kościele św. Jakuba
obraz Ukrzyżowanie (w kaplicy św. Krzyża).
Z portretów toruńskich znany jest portret Władysława IV na tle kotary, odsłaniającej po prawej
stronie scenę hołdu malborskiej załogi na koniach (obraz zaginął bez wieści w czasie II wojny
światowej) oraz portrety rajców Jakuba Koyego i Mikołaja Hübnera, przechowywane w
Muzeum
Okręgowym
w Ratuszu Staromiejskim (ekspozycja Toruński Portret Mieszczański).
Więcej:
Artyści w dawnym Toruniu
, red. J. Poklewski, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Prace
popularnonaukowe nr 43, PWN, Warszawa 1985
Heinrich Stroband starszy
(1548-1609) - ławnik, rajca i najwybitniejszy burmistrz toruński (1587-1609), promotor i twórca
Gimnazjum Akademickiego
w Toruniu, mecenas ruchu intelektualnego; współtwórca kodyfikacji
prawa chełmińskiego; mecenas sztuki, bibliofil, kolekcjoner, humanista, właściciel majątków
ziemskich (Brzezinko i Pruska Łąka) i browaru, kupiec, członek kupieckiej spółki założonej w 1607
roku, produkującej i sprzedającej sukno. Urodzony w Toruniu, syn burmistrza toruńskiego Johanna
Strobanda. Kształcił się na uniwersytetach we Frankfurcie nad Odrą, Tybindze, Wittenberdze,
Strasburgu i Bazylei. Od 1575 roku ławnik staromiejski, od 1586 roku rajca miejski, od 1587 roku
burmistrz, 6-krotny nadburmistrz, 5-krotny burgrabia królewski w Toruniu.
Stroband brał aktywny udział w życiu politycznym Prus Królewskich oraz w pracach
organizacyjnych na rzecz miasta; rzecznik unowocześnienia miasta. Za jego rządów Toruń
przeżywał szczególnie pomyślny okres rozwoju gospodarczego i kulturalnego. Dzięki niemu m.in.
Zygmunt III Waza wydał zgodę na budowę nowych obwarowań bastionowych (patrz:
Zarys
rozwoju fortyfikacji w Toruniu
), rozbudowano w latach 1601-1603
Ratusz Staromiejski
, w 1594
roku uruchomiono
Gimnazjum Akademickie
ze wspaniałą
biblioteką
, zbudowano w 1597 roku
zbrojownię
miejską przy ul. św. Anny (ob. Kopernika), w 1601 roku
Ekonomię
i
Odwach
Miejski
czyli Wartę na rogu ul. Szerokiej i Żeglarskiej, w 1595 roku czynił Stroband bezskuteczne starania
o powołanie
uniwersytetu
,
w tymże roku zwołano do Torunia generalny synod różnowierców
polskich. Stroband był człowiekiem, dla którego punktem honoru było postawienie rodzinnego
miasta na takie wyżyny, aby zajaśniało ono wśród miast Prus Królewskich i na całą Rzeczpospolitą
Obojga Narodów blaskiem świetnej zachodniej kultury.
W latach 1891-1920 i 1939-1945 imię Strobanda nosiła ul. Małe Garbary.
Więcej:
Wybitni ludzie dawnego Torunia
red. M. Biskup, TNT, Prace popularnonaukowe nr 39, PWN,
Warszawa, Poznań, Toruń 1982
Georg Friedrich Steiner
(1704-1766) - mistrz cechu białoskórników, grafik amator, autor zbioru znakomitych rysunków
wielu budowli i widoków miasta. Jest to graficzna kronika współczesnego mu (ok. 1730-1750 r.)
Torunia, odpowiednik kronik pisanych. Zbiór ten liczy 128 rysunków dotyczących głównie Torunia
i jego obiektów, a także kilku miast
Ziemi Chełmińskiej
(Chełmna, Brodnicy) i innych (Elbląga,
Królewca).
Pod koniec XVIII wieku Album Steinera stał się własnością S. T. Sömmerringa (patrz wyżej). Po jego śmierci (1830 r.) Album
przechowywali jego potomkowie we Frankfurcie nad Menem. Dopiero w 1913 roku został
wypożyczony do Torunia i tutaj sfotografowano go w pomniejszeniu. W 1919 roku oryginał, z
inicjatywy towarzystwa Coppernicus-Verein für Wissenschaft und Kunst, został zakupiony przez
pruskie władze miasta dla Archiwum Miejskiego. W 1925 roku został częściowo opublikowany. W
czasie II wojny światowej rysunki z Albumu służyły na wystawach jako koronny dowód
"niemieckości miasta" i argument za powrotem miasta do Niemiec. W 1944 roku Album został
wywieziony do Niemiec gdzie zaginął; dziś jest znany tylko z odbitek fotograficznych.
Do spuścizny Steinera sięgają dzisiaj historycy sztuki i konserwatorzy, przywracający Toruniowi
dawny wygląd architektoniczny. Na podstawie jego rysunków można poznać wiele obiektów, dziś
już nie istniejących (patrz też:
Toruń nieistniejący
).
W Albumie Steinera można więc znaleźć 121 rysunków, m.in. dawny gmach Dworu Artusa, Ratusz
Staromiejski sprzed bombar-dowania w czasie oblężenia szwedzkiego w 1703 roku, dawny wygląd
Pałacu Meissnera, kolegium jezuickiego, Pałacu Fengerów, kaplice Kościoła św. Jerzego, Kościół
św. Mikołaja, Ratusz Nowomiejski i wiele innych, a także herby rodowe patrycjatu toruńskiego i
mapy Torunia.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]