Zamach Majowy,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
PRZYCZYNY PRZEBIEG I NASTĘPSTWA ZAMCHU MAJOWEGO Z 1926 RW wyniku wojskowego zamachu stanu, jakiego dokonał w maju 1926 roku marszałek Józef Piłsudski, obalony został centroprawicowy rzšd Wincentego Witosa, a do władzy doszli zwolennicy Sanacji. Kiedy wkrótce po odzyskaniu niepodległoci w 1918 r. przystšpiono w Polsce do prac nad konstytucjš, jednš z głównych obaw, jakie wpłynęły na ostateczny kształt Ustawy Zasadniczej był strach przed Józefem Piłsudskim jako prezydentem państwa. Z tego powodu Konstytucja Marcowa powierzała prezydentowi a wydawało się oczywiste, że będzie nim Piłsudski uprawnienia o charakterze niemal wyłšcznie reprezentacyjnym.Piłsudskiego jednak prezydentura o tak ograniczonych kompetencjach nie interesowała. W grudniu 1922 r. zrezygnował z ubiegania się o stanowisko prezydenta na rzecz Gabriela Narutowicza. Po zabójstwie Narutowicza Piłsudski pozostał wprawdzie do czerwca 1923 r. na stanowisku ministra wojny i generalnego inspektora sił zbrojnych, lecz po przejęciu rzšdów przez koalicję stronnictw endeckich Zwišzku Narodowo-Ludowego, Chrzecijańskiej Demokracji z Polskim Stronnictwem Ludowym Piast zwanš popularnie Chjeno-Piastem (od Chrzecijańskiej Jednoci Narodu i PSL Piast), wycofał się z czynnego życia politycznego i osiadł w swej willi w podwarszawskim Sulejówku.Tymczasem sytuacja polityczna i gospodarcza kraju była zła. Rzšdy, ze względu na niemożliwoć wyłonienia stabilnej większoci w Sejmie, były nietrwałe. Wywołana w 1925 r. przez Niemcy wojna celna spowodowała kryzys gospodarczy, wzrost bezrobocia, oraz falę demonstracji i strajków. Fiasko poniosła też polska polityka zagraniczna oparta głównie na współpracy z Francjš.W tym czasie Piłsudski, choć nie pełnił żadnych oficjalnych funkcji, nie przestał być politycznie aktywny. Lata 1923 1926 wykorzystał dla konsolidacji wspólnoty Legionowej i do poszerzenia swoich wpływów oraz zapewnienia sobie poparcia organizacji kombatanckich, stronnictw lewicy parlamentarnej i prodemokratycznej inteligencji. Jednoczenie prowadził ożywionš kampanię propagandowš na rzecz swego powrotu do władzy, krytykujšc panujšcš jego zdaniem sejmokrację i występujšc w roli obrońcy honoru armii, który nie może zgodzić się na wcišganie wojska do rozgrywek politycznych. Główny ciężar jego ataku był skierowany przeciw rzšdzšcym wówczas Polskš ugrupowaniom nacjonalistycznej prawicy i centrum.Popularnoć społeczna kolejnych rzšdów była nikła. Toteż gdy doszło do zaprzysiężenia kolejnego, drugiego już rzšdu Chjeno-Piasta z Wincentym Witosem na czele, 11 V 1926 r. rozpoczęły się w Warszawie masowe demonstracje zwolenników Piłsudskiego. Niesione przez manifestantów transparenty głosiły: Nie damy rozkradać Polski i Niech żyje wódz naczelny Piłsudski.Dla Piłsudskiego nadszedł czas działania. Rankiem 12 V 1926 r. opucił on swój dworek w Sulejówku i na czele kilku zbuntowanych pułków legionistów pomaszerował na Warszawę, zajmujšc przyczółki mostów po stronie Pragi. Wtedy natrafił na niespodziewany opór. Prezydent RP Stanisław Wojciechowski, dawny towarzysz partyjny Piłsudskiego z PPS wyjechał z Belwederu i stanšł twarzš w twarz z Piłsudskim na rodku mostu Poniatowskiego. Do porozumienia nie doszło. Tego samego dnia po południu rozpoczęły się walki, które trwały trzy dni. Na wszystkich głównych skrzyżowaniach warszawskich ulic strzelały do siebie karabiny maszynowe. Zginęło 379 osób, w tym 164 cywilów, za ok. 1000 osób zostało rannych.Szacujšc w skali kraju, rzšd cieszył się większym poparciem niż Piłsudski i dysponował przeważajšcymi siłami. Decydujšcš rolę odegrali w całej rozgrywce kolejarze członkowie i zwolennicy PPS, dawnej partii Piłsudskiego. Ogłaszajšc strajk generalny na kolei uniemożliwili posiłkom rzšdowym dotarcie do stolicy.Rankiem 14 maja wynik walki był rozstrzygnięty. Wojciechowski i Witos skapitulowali w Belwederze, podajšc się do dymisji. Następnego dnia Sejm powołał na stanowisko premiera Kazimierza Bartla. Piłsudski objšł w jego rzšdzie funkcję ministra spraw zagranicznych.Sejm i Senat zalegalizowały dokonany przez Piłsudskiego zamach stanu, wybierajšc Piłsudskiego na stanowisko prezydenta. Ten jednak wyboru tego nie przyjšł i zwrócił się o powierzenie tej funkcji swemu protegowanemu Ignacemu Mocickiemu.Faktycznym władcš Polski był od zamachu majowego sam Piłsudski. Nie posunšł się on wprawdzie do wprowadzenia jawnej dyktatury, ale po 15 V 1926 r. było jasne, kto naprawdę rzšdzi Polskš. Parlamentarna demokracja została ograniczona. Rozszerzone zostały konstytucyjne uprawnienia prezydenta i rzšdu, a osłabione Sejmu. Doszło do brutalnych ataków na opozycję parlamentarnš, czego najbardziej jaskrawym przykładem było aresztowanie w 1930 r. 11 posłów opozycyjnego Centrolewu i wytoczenie im procesu pod zarzutem przygotowywania antyrzšdowego przewrotu (proces brzeski). W 1934 r. utworzono specjalny obóz dla więniów politycznych w Berezie Kartuskiej.Okres ten podobnie jak rzšdzšca wówczas grupa polityczna zwany jest Sanacjš. Jej głównym hasłem było polityczne i gospodarcze uzdrowienie państwa. Jednak ze względu na dajšce się zauważyć wojskowe metody sprawowania władzy, to pojęcie sanacja i jej rzšdy można rozumieć wielorako.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]