Zorpette Glenn - To nie wózek golfowy, świat nauki
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
dacze poszukuj bezpiecznych zwizkw
o spodziewanym dzia¸aniu blokujcym
receptory AMPA przepuszczalne dla
wapnia. Dotychczas uzyskano jedynie
substancje toksyczne. Jednakýe mniej
swoiste blokery AMPA zapobiegaj
æmierci komrek w modelu zwierz«cym
nawet wwczas, gdy podaje si« je w 24
godziny po niedokrwieniu.
W celu powstrzymania apoptozy Choi
i wsp¸pracownicy badali lek o nazwie
ZVAD, ktry hamuje bia¸ko odpowie-
dzialne za ten proces podczas rozwoju
embrionalnego. W hodowli tkankowej
ærodek ten odznacza¸ si« dzia¸aniem neu-
roprotekcyjnym. George S. Robertson
z University of Ottawa odkry¸ rwnie sku-
teczne bia¸ko inhibicyjne apoptozy neu-
ronalnej (neuronal apoptosis inhibitor pro-
tein Ð NAIP) i stwierdzi¸, ýe brak NAIP
i jego genu jest przyczyn zaniku mi«æni
kolcowych u dzieci. Wykorzystujc neu-
rotropowe w¸aæciwoæci pewnego wirusa,
wprowadzi¸ gen
NAIP
do wraýliwych
neuronw szczurw po udarze niedo-
krwiennym i skonstatowa¸, ýe jego obec-
noæ zmniejsza uszkodzenie mzgu o
60%. W innym badaniu Robertson zasto-
sowa¸ lek K2528 (ktry u zwierzt zwi«k-
sza produkcj« tego bia¸ka) z podobnie ko-
rzystnym skutkiem. W tym roku lek
prawdopodobnie zostanie obj«ty bada-
niami klinicznymi.
Dodatkow zalet K2528 jest dzia¸a-
nie antyekscytotoksyczne. Istniej rw-
nieý inne leki, ktre jednoczeænie zapo-
biegaj toksycznoæci wzbudzonej i ha-
muj apoptoz« poprzez ãwymiatanieÓ
wolnych rodnikw dzia¸ajcych na pod-
stawowych etapach obydwu procesw.
Ostatnio zwraca si« rwnieý uwag« na
rol« cynku w ekscytotoksycznoæci i
apoptozie. W laboratorium Choi stwier-
dzono, ýe zwizanie cynku przed jego
wnikni«ciem do wraýliwych neuronw
pomaga chroni je przed nast«pstwami
udaru niedokrwiennego.
Niewykluczone, ýe ærodki stosowane
w leczeniu udaru niedokrwiennego m-
zgu b«d ponadto uýyteczne w innych
przypadkach chorobowych. K2528 mo-
ýe ¸agodzi objawy uszkodzenia mzgu
w przebiegu choroby Alzheimera, w kt-
rej apoptoza odgrywa pewn rol«. Zu-
kin sdzi, ýe zwizki zapobiegajce
æmierci komrki wywo¸anej kwasem
glutaminowym okaý si« przydatne
w leczeniu padaczki, urazw g¸owy, pl-
sawicy Huntingtona i encefalopatii
w przebiegu AIDS. ãIstnieje swego ro-
dzaju bariera bezw¸adu, ktra wyros¸a
na historycznie uwarunkowanym prze-
konaniu, ýe z urazami mzgu nic nie da
si« zrobi Ð mwi Choi. Ð Obecnie poja-
wi¸a si« nadzieja.Ó
MOTORYZACJA
sza. Podczas przyæpieszania s¸ysz« trud-
ny do okreælenia futurystyczny odg¸os;
dla osb znajdujcych si« na zewntrz
samochd jest jednak cichy.
Po upewnieniu si«, ýe biorcy udzia¸
w teæcie kierowca nie jest niemrawy
lub psychicznie niezrwnowaýony, za-
ch«ca si« go zwykle do mocniejszego
naciæni«cia peda¸u przyæpieszenia, praw-
dopodobnie aby uprzedzi mogce si«
nasun skojarzenia z wzkiem gol-
fowym. Robi« to z prawdziw przy-
jemnoæci. Oficjalnie EV1 osiga pr«d-
koæ 100 km/h w czasie krtszym niý
9 s, co jest wynikiem nie odbiegajcym
od osigw sportowych samochodw
benzynowych.
Przedstawiciele GM twierdz, ýe
mi«dzy kolejnymi ¸adowaniami aku-
mulatora EV1 b«dzie przejeýdýa¸ od 110
do 145 km, zaleýnie od warunkw jaz-
dy. Kierowcy doæwiadczalni nie zwi-
zani z GM utrzymuj, ýe parametry te
s odrobin« gorsze, szczeglnie w ru-
chu miejskim. EV1 jest dost«pny tylko
w po¸udniowej Kalifornii i Arizonie,
cz«æciowo z powodu niekorzystnego
wp¸ywu zimnego klimatu na akumula-
tory kwasowo-o¸owiowe, co w kon-
sekwencji prowadzi do zmniejszenia
jego zasi«gu. Samochody mog by je-
dynie wypoýyczane, poniewaý kilka
problemw, takich jak zuýycie baterii
po kilku latach, sprawia, ýe pojazdy te
nie nadaj si« do sprzedaýy.
GM nie ujawni¸ tzw. przyrostowego
kosztu budowy kaýdego EV1 (w kt-
rym nie uwzgl«dniono 350 mln dolarw
wydanych przez GM na opracowa-
nie samochodu). Niezaleýni specjaliæci
To nie wzek golfowy
Kierowa¸em nowym
pojazdem elektrycznym
wyprodukowanym przez GM
scem, gdzie Ferrari i Lamborghi-
ni nie budz sensacji. Co wi«c
maj uczyni entuzjaæci automobilizmu
chccy zwrci na siebie uwag«? Moja
rada jest nast«pujca: kupi samochd
elektryczny.
W lutym br. jedzi¸em nowym EV1
firmy General Motors oraz innymi elek-
trycznymi pojazdami wok¸ Pasadeny
(Kalifornia) i odkry¸em, ýe budz one
zainteresowanie: ludzie zadaj pytania,
komentuj, a czasem nawet zbieraj si«
grupki ciekawskich. Niewtpliwie dzie-
je si« to g¸wnie za spraw op¸ywowych
kszta¸tw tych samochodw Ð dzi«ki
korzystnej aerodynamice moýna wyko-
rzysta do maksimum energi« zgroma-
dzon w akumulatorze.
Samochd GM zas¸uguje na uwag«,
poniewaý jest pierwszym od 70 lat po-
jazdem elektrycznym duýego koncernu
samochodowego projektowanym jako
elektryczny od samego pocztku. Naj-
istotniejszym problemem, jaki naleýa¸o
rozwiza, by¸a minimalizacja wsp¸-
czynnika oporu dynamicznego. W EV1
wynosi on 0.19, tak ýe nasz wz bez pro-
blemu pokonuje Chevroleta Corvette,
ktry prowadzi pod tym wzgl«dem
wærd samochodw benzy-
nowych (wsp¸czynnik 0.29).
Te fakty i liczby wyrzuci¸
z siebie jak karabin maszyno-
wy Rick Ostrov oprowadzaj-
cy mnie po firmie dealerskiej
Saturn w Monrowii. Kr«py,
wysportowany i w lotniczych
okularach, Ostrov wyglda
raczej na pilota myæliwca niý
na mniej wi«cej czterdzie-
stoletniego specjalist« od mar-
ketingu i mi¸oænika windsur-
fingu, ktrym w rzeczywi-
stoæci jest. ãTo wiýe si« z
przetrwaniem naszej planety
Ð stwierdza tuý przed tym, jak
wskakuj« na siedzenie kierow-
cy. Ð Mwimy naszym klien-
tom, ýe staj si« oblatywacza-
mi XXI wieku.Ó
Aby uruchomi samochd,
wystukuje si« na klawiaturze
pi«ciocyfrowy kod bezpie-
czeÄstwa, naciska przycisk
oznaczony ãrunÓ (jazda) i ru-
ELEKTRYCZNY SAMOCHîD jest ¸adowany
za pomoc indukcyjnego ãwios¸aÓ wsuwanego
w pobliýu przedniego zderzaka.
Kristin Leutwyler
å
WIAT
N
AUKI
Czerwiec 1997
13
P
o¸udniowa Kalifornia jest miej-
Cig dalszy ze strony 12
oceniaj jednak, ýe koszt budowy kaýde-
go egzemplarza wynosi co najmniej
100 tys. dolarw. Mimo to GM, wypo-
ýyczajc samochody przez swoj firm«
dealersk Saturn, pobiera op¸at« od-
powiadajc cenie sprzedaýy rwnej
34 tys. dolarw. Dzi«ki stanowym i fede-
ralnym ulgom podatkowym miesi«cz-
na op¸ata za wypoýyczenie obniýa
si« w Kalifornii do 515 dolarw, przy
pierwszej wp¸acie rwnej 2400 dolarw.
Urzdzenie do ¸adowania pojazdu moý-
na wypoýyczy za dodatkowe 50 dola-
rw miesi«cznie.
W koÄcu stycznia, po oko¸o 7 tygo-
dniach od chwili wprowadzenia EV1 na
rynek, wypoýyczono ¸cznie 124 egzem-
plarze osobom starannie wybranym, po
cz«æci ze wzgl«du na ich zdolnoæ zro-
zumienia ograniczeÄ samochodu. Efek-
towne wprowadzenie EV1 na rynek po-
przedzi¸a akcja reklamowa Ð jej budýet
ocenia si« na 8 mln dolarw (rwnieý
i tej liczby GM nie potwierdza).
W odpowiedzi na kilka sceptycznych
pytaÄ Ostrov zaskakuje mnie stwier-
dzeniem: ãTen samochd nie jest
rozwizaniem. Jest jego pocztkiem.Ó
Na tym etapie waýniejszy jest jego od-
bir niý znaczenie dla biosfery. ãDzie-
ciakom, z ktrymi uprawiam surfing Ð
dodaje Ð mog« powiedzie, ýe ýycie
w zgodzie z naturalnym ærodowi-
skiem moýe by podniecajce i zabaw-
ne. Nie musimy zaraz jedzi wzkami
golfowymi lub pojazdami typu
Soylent
Green
*.Ó
Cigle dzia¸a...
To po prostu duracellowski krliczek
programw kosmicznych. Sonda
Pioneer 10,
wystrzelona w 1972 roku w celu zbadania
Jowisza, wykona¸a niedawno wyjtkowo
trudne akrobacje, nakierowujc
swoje anteny na Ziemi« w celu
polepszenia jakoæci odbioru
nadawanego przez ni sygna¸u.
W ostatnich latach stawa¸ si«
on coraz s¸abszy. Aby wykorzysta
maksymalnie swoj moc,
Pioneer 10
Ð znajdujcy si«
najdalej ze wszystkich wys¸anych
do tej pory sond, bo aý 10 mln km
od Ziemi Ð musia¸ wy¸czy
nadajnik. By¸ to manewr
ryzykowny, o powodzenie
ktrego niepokoi¸ si« szef
projektu Larry Lasher. Jednak
po 90 min wirowania w ciszy
Pioneer 10
przekaza¸ do NASA komunikat o powodzeniu
operacji. Jest wi«c nadzieja, ýe ta
niezawodna sonda b«dzie utrzymywa
¸cznoæ z Ziemi jeszcze przez lata.
Glenn Zorpette
* Pojazd ekologiczny z silnikiem na sos sojowy
(przyp. t¸um.).
ASTRONOMIA
na jej powierzchni wynosi oko¸o Ð200¡C,
jednak oddzia¸ywania grawitacyjne mi«-
dzy ksi«ýycami Jowisza powoduj prze-
kaz energii do jej wn«trza. Jeæli strumieÄ
energii jest dostatecznie duýy, moýe sto-
pi znajdujce si« g¸«boko warstwy lodu
i utworzy wielki ocean. Na przekaza-
nych przez
Galileo
zdj«ciach wida, ýe
ãenergia jest dostatecznie duýa, by spo-
wodowa wyp¸ywyÓ Ð informuje Gree-
ly, chociaý nie ma jeszcze dowodu ist-
nienia pod powierzchni wody w stanie
ciek¸ym.
Zwi«kszone zainteresowanie Europ
pojawia si« w czasie, gdy naukowcy co-
raz powaýniej rozpatruj hipotez«, ýe
warunki sprzyjajce rozwojowi ýycia wy-
st«puj nie tylko na planetach, ale i na
ich ksi«ýycach. W cigu ostatnich dwch
lat astronomowie odkryli planety krý-
ce wok¸ co najmniej oæmiu gwiazd po-
dobnych do S¸oÄca. Perspektywy znale-
zienia ýycia typu ziemskiego na tych
ogromnych cia¸ach niebieskich s nik¸e,
w opublikowanym jednak niedawno na
¸amach
Nature
artykule Darren M. Wil-
liams, James F. Kasting i Richard A.
Wade z Pennsylvania State University
wskazuj, ýe dwie z nowo odkrytych pla-
net mog znajdowa si« w obr«bie bio-
sfery swych macierzystych gwiazd i wa-
runki panujce na ich hipotetycznych
wielkich ksi«ýycach mog si« okaza
sprzyjajce dla rozwoju ýycia.
Autorzy przyznaj, ýe ich wnioski
maj silnie spekulatywny charakter.
Nikt nie wie, czy wok¸ nowo odkry-
tych planet krý jakiekolwiek ksi«ýy-
ce, a jeæli tak, to czy maj dostatecznie
duý mas«, by utrzyma atmosfer« i wy-
tworzy ochronn tarcz« pola magne-
tycznego. Z drugiej jednak strony, przy-
k¸ad Europy wskazuje, ýe by moýe
regu¸a okreælajca moýliwoæci powsta-
Nauka latania
Wyczyny krtkoskrzyd¸ych widelnic
pozwol zrozumie, w jaki sposb owady
zdoby¸y umiej«tnoæ latania. W jednym
ze styczniowych numerw
Nature
James
H. Marden z Pennsylvania State University
dzieli si« wnioskami, do ktrych doszed¸,
ogldajc widelnice ælizgajce si«
po powierzchni wody. Niektre uýywa¸y
swoich cienkich skrzyde¸ jak wiose¸.
Inne porusza¸y si« szybciej od nich,
trzepocc skrzyd¸ami. Jeszcze inne
unosi¸y cztery przednie nogi w powietrze
Ð tylko dwa tylne odnýa pozostawa¸y
w kontakcie z wod, aby zachowa
stabilnoæ. Gdy temperatura otoczenia
by¸a wyýsza, widelnice unosi¸y si«
z tej ostatniej pozycji w powietrze
i przelatywa¸y krtkie dystanse. Marden
sugeruje, ýe w wyniku takiego muskania
powierzchni wody owady mog¸y rozwin
zdolnoæ do wytworzenia si¸y noænej i cigu.
Europa si« zieleni
Czy na ksi«ýycach planet
olbrzymw warto szuka ýycia?
ClarkeÕa
3001
(trzeciej cz«æci
2001
) wielki ksi«ýyc Jowisza
Europa przedstawiony zosta¸ jako miej-
sce rozkwitu rýnorodnych form ýycia,
ktre rozwin«¸o si« wok¸ otworw hy-
drotermicznych g¸«boko pod powierz-
chni pokrywajcej ca¸ planet« skoru-
py lodowej. I chociaý to tylko fikcja
literacka, znakomicie oddaje fal« pod-
niecenia, ktre zapanowa¸o w ærodowi-
sku naukowym, gdy na podstawie obra-
zw przes¸anych przez sond«
Galileo
wycigni«to wniosek, iý w g¸«bi Euro-
py moýe znajdowa si« woda w stanie
ciek¸ym Ð jedna z substancji niezb«d-
nych do ýycia.
Juý ponad 10 lat temu sonda
Voyager
odkry¸a nam niezwyk¸oæ æwiata Euro-
py Ð skutego lodem, poznaczonego siat-
k zagadkowych brzowawych linii,
geologicznie m¸odego globu. 19 grud-
nia 1996 roku w odleg¸oæci zaledwie
692 km od jej powierzchni przemkn«¸a
sonda
Galileo
, wykonujc zdj«cia (do-
st«pne w World Wide Web pod adre-
Ukaza¸y one szybko zmieniajc si« po-
wierzchni« tego ksi«ýyca poznaczon
formacjami geologicznymi, ktre Ð jak
mwi Ronald Greely z Arizona State
University Ð ãwydaj si« pozosta¸oæcia-
mi wulkanw lub gejzerw lodowychÓ.
Odkrycia te æwiadcz o wielkich ilo-
æciach ciep¸a zmagazynowanego pod
skorup Europy. årednia temperatura
CIG DALSZY...
Uwaga na ¸ososie
Choroba szalonych krw moýe si« przenieæ
w d¸ ¸aÄcucha pokarmowego. Przyczyn
tego neurodegeneracyjnego schorzenia
mzgu, podobnie jak innych
gbczastych encefalopatii,
na ktre zapadaj ludzie
i zwierz«ta, moýe by
nieprawid¸owa wersja bia¸ka
amyloidowego (PrP).Naukowcy
z National Institutes of Health
i Uniwersytetu w Mediolanie
znaleli ostatnio prawid¸owe
PrP w mzgach ¸ososi
podczas tar¸a. Poniewaý bia¸ko to
w rzadkich przypadkach potrafi
przekszta¸ca si« w form«
zakan, ¸ososie hodowlane podobnie
jak wo¸owina mog stanowi teoretyczne
zagroýenie dla zdrowia publicznego.
Uprzednio PrP wykrywano jedynie u ssakw
(patrz
åwiat Nauki
; luty 1997, strona 6).
Kristin Leutwyler
14 å
WIAT
N
AUKI
Czerwiec 1997
W
nowej ksiýce Arthura C.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]